Dziedziczenie: sposoby oraz zasady dziedziczenia

Dziedziczenie, zgodnie z prawem spadkowym, to zdolność każdej osoby, która żyje w momencie otwarcia spadku i która została z mocy ustawy lub testamentu powołana do dziedziczenia. Jest to temat, który może dotyczyć każdego z nas, dlatego warto zrozumieć, jakie są sposoby dziedziczenia i jakie zasady nim rządzą.

Spis treści

1. Sposoby dziedziczenia
2. Różnice kwotowe w dziedziczeniu
3. Rodzaje testamentów zwykłych
4. Testamenty szczególne
5. Który z testamentów jest najlepszy?
6. Unikanie dziedziczenia długów
7. Różnice pomiędzy spadkiem wprost a spadkiem z dobrodziejstwem inwentarza
8. Często zadawane pytania

Sposoby dziedziczenia

Dziedziczenie po zmarłych może odbywać się na dwa sposoby: dziedziczeniem ustawowym lub testamentowym. Wybór sposobu dziedziczenia zależy od woli spadkodawcy oraz obowiązujących przepisów.

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe to sytuacja, w której osoba zmarła nie pozostawiła po sobie testamentu lub jej testament został uznany za nieważny. Wówczas to przepisy prawa określają, kto ma prawo dziedziczyć majątek spadkodawcy. Najczęściej dziedziczą najbliżsi krewni, takie jak małżonek, dzieci, rodzice itp. Warto zaznaczyć, że dziedziczenie ustawowe ma swoje zasady i hierarchię spadkobierców.

Dziedziczenie testamentowe

Dziedziczenie testamentowe odbywa się na podstawie sporządzonego testamentu. Jest to akt prawny, w którym spadkodawca określa, komu przekazuje swoje majątkowe prawa po swojej śmierci. Testament może zawierać różne ustalenia dotyczące podziału majątku, dziedziców, a także innych kwestii związanych ze spadkiem.

Różnice kwotowe w dziedziczeniu

Warto zaznaczyć, że dziedziczenie nie dotyczy tylko i wyłącznie majątku, czy też dokładniej mówiąc aktywów, które są składnikami mogącymi nas w jakiś sposób wzbogacić. Niestety, bardzo często się zdarza, że dziedziczy się długi, ponieważ w skład schedy wchodzą zarówno aktywa, jak i pasywa, czyli wszelkiego rodzaju zobowiązania osoby zmarłej.

Różnice kwotowe w dziedziczeniu ustawowym i testamentowym wyglądają następująco:

• W przypadku dziedziczenia ustawowego wszystko uzależnione jest od tego, kto znajduje się w gronie osób powołanych do spadku. Jeśli są to dzieci i małżonek, to dziedziczą w częściach równych, jednak część przypadająca dla małżonka nie może być mniejsza niż 1/4 całego spadku.
• W przypadku dziedziczenia testamentowego wszystko uzależnione jest od tego, jak to ujął testator, czyli zmarły, który sporządził testament. W takiej sytuacji może on powołać do spadku wyłącznie jedną osobę, która wcale nie musi być z nim spokrewniona, czy też spowinowacona.

Rodzaje testamentów zwykłych

W polskim prawie spadkowym możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje testamentów, a więc testamenty zwykłe.

Testament własnoręczny

Testament własnoręczny, czyli holograficzny, to najprostszy testament. Taki testament musi być w całości spisany odręcznie przez spadkodawcę, a także musi zawierać datę oraz jego podpis. Testament, który jest napisany komputerowo, wydrukowany i jedynie podpisany – nie będzie ważny.

Testament notarialny

Testament notarialny jest sporządzony w formie aktu notarialnego, w kancelarii notarialnej. W tym przypadku, o wszystkie istniejące wymogi formalne zadba notariusz.

Testament ustny

Testament ustny, czyli tzw. allograficzny, sporządza się w taki sposób, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją ostatnią wolę w sposób ustny przed wójtem, także burmistrzem czy prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownikiem stanu cywilnego. Takie oświadczenie ustne jest spisywane w protokole z datą, a następnie odczytywane. Protokół dotyczący testamentu ustnego musi być podpisany przez testatora, czyli spadkodawcę oraz jego świadków. Jeśli z jakiejś przyczyny nie można podpisać protokołu, należy wskazać tego powód.

Testamenty szczególne

Oprócz testamentów zwykłych możemy, także wyróżnić testamenty szczególne. Testamenty szczególne dotyczą określonej sytuacji spadkodawcy, tj. obawy rychłej śmierci albo innych okoliczności, w których nie można sporządzić wcześniej wspomnianych testamentów.

Warto wiedzieć, że istnieje również testament podróżny oraz wojskowy. Testament podróżny dotyczy osób podróżujących polskim statkiem morskim lub powietrznym, a testament wojskowy jest uregulowany w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej.

Który z testamentów jest najlepszy?

Ciężko jest wskazać, który z wcześniej wspomnianych testamentów jest lepszy, a który gorszy, ponieważ wszystko tak naprawdę jest uzależnione od zaistniałych okoliczności. Pewnym rodzajem bezpieczeństwa prawnego chroniony jest testament notarialny, gdyż notariusz czuwa nad jego poprawnością pod względem wymogów prawnych. Testament pisemny nie wymaga z kolei stawiennictwa w kancelarii, ale może się okazać, że brak jednego z elementów testamentu spowoduje ryzyko jego nieważności. Jeśli chcemy sporządzić testament pisemny, warto zasięgnąć porady prawnej. Dzięki temu, z jednej strony unikniemy kosztów taksy notarialnej, a z drugiej strony zminimalizujemy ryzyko nieważności testamentu.

Unikanie dziedziczenia długów

W kwestii dziedziczenia musimy mieć świadomość tego, że nie istnieje przymus przyjęcia spadku. To od naszej woli zależy, czy chcemy dziedziczyć, czy też nie. Warunkiem jest oczywiście całość spadkobrania, tzn. nie możemy sobie wybrać, że chcemy dziedziczyć np. nieruchomość, a nie chcemy dziedziczyć długów, które spadkodawca miał w chwili śmierci. Warto tutaj rozróżnić, że w przypadku dziedziczenia ustawowego występuje przyjęcie spadku wprost oraz dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza.

Na przyjęcie lub odrzucenie spadku mamy 6 miesięcy od momentu otwarcia spadku. Jeśli dziedziczymy z ustawy, to czas na przyjęcie lub odrzucenie spadku mamy czas od momentu uzyskania informacji o tym, że jesteśmy spadkobiercami. W przypadku testamentu czas odliczany jest od momentu jego otwarcia i ogłoszenia.

Różnice pomiędzy spadkiem wprost a spadkiem z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku wprost to dziedziczenie całego majątku i zobowiązań bez względu na jego końcową wartość. Oznacza to, że jeśli mamy 100.000 zł majątku i 200.000 zł długu, nasz bilans jest ujemny, czyli będziemy dziedziczyć wszystko, czego skutkiem będzie 100.000 zł na minusie.

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza jest przyjęciem spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za zobowiązania do wartości dodatniej. Jeśli więc mamy 100.000 zł majątku i 200.000 zł długu, to w takiej sytuacji odziedziczymy jedynie dług w kwocie 100.000 zł i wychodzimy na zero.

Często zadawane pytania

1. Czy mogę sporządzić testament samodzielnie?

Tak, możesz sporządzić testament własnoręczny, ale musisz spełnić określone wymogi formalne, takie jak spisanie go odręcznie, podpisanie i datowanie.

2. Jakie są obowiązki spadkobiercy wobec długów spadkodawcy?

Spadkobierca dziedziczy zarówno aktywa, jak i pasywa spadku. Oznacza to, że jeśli spadkodawca miał długi, spadkobierca jest odpowiedzialny za ich spłatę w granicach wartości spadku.

3. Czy testament ustny jest równie ważny jak testament pisemny?

Testament ustny może być ważny, ale musi zostać spisany w protokole w obecności świadków i odpowiednich urzędników.

4. Jakie są korzyści z dziedziczenia testamentowego?

Dziedziczenie testamentowe daje spadkobiercy większą kontrolę nad tym, komu przekazuje majątek oraz jakie warunki może włączyć do testamentu.

5. Jak uniknąć dziedziczenia długów?

Aby uniknąć dziedziczenia długów, można zdecydować się na odrzucenie spadku w ciągu określonego czasu od jego otwarcia. To pozwoli uniknąć odpowiedzialności za długi spadkodawcy.