Zachowek to pojęcie z zakresu prawa spadkowego, które odgrywa istotną rolę w sytuacjach, gdy bliskie osoby zostają pominięte w testamencie. Stanowi on formę ochrony interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, którzy nie zostali uwzględnieni w dziedziczeniu. W tym artykule dokładnie omówimy, czym jest zachowek, kto ma prawo do jego ubiegania się, jak oblicza się jego wysokość oraz jakie formalności i terminy są związane z tym procesem.
Spis treści
- Na czym polega prawo do zachowku
- Dla kogo jest dostępny zachowek?
- Jak oblicza się wysokość zachowku?
- Zachowek. Procedury i formalności
- Kiedy można utracić prawo do zachowku
- Często zadawane pytania
Na czym polega prawo do zachowku
Prawo do zachowku to pewnego rodzaju substytut spadku. Oznacza to, że osoba uprawniona do zachowku ma możliwość wystąpienia przeciwko spadkobiercy, domagając się zapłaty sumy pieniężnej, która stanowiłaby jej udział w spadku, gdyby dziedziczyła zgodnie z ustawą (czyli bez sporządzonego testamentu). To prawo jest istotne w sytuacjach, gdy bliskie osoby, które miałyby dziedziczyć ustawowo, zostają wykluczone z dziedziczenia na rzecz innych spadkobierców lub nie zostają uwzględnione w testamencie. W takich przypadkach mogą one domagać się zachowku.
Dla kogo jest dostępny zachowek?
Prawo do zachowku przysługuje określonym kategoriom osób, które zostały wykluczone lub pominięte w dziedziczeniu. Zgodnie z polskim prawem, zachowek jest dostępny dla:
- Zstępnych: Obejmuje to dzieci, wnuki oraz prawnuki spadkodawcy.
- Małżonka: Małżonek zmarłego ma prawo do zachowku.
- Rodziców spadkodawcy: Rodzice również są uprawnieni do zachowku.
Jak oblicza się wysokość zachowku?
Wysokość zachowku zależy od kategorii osoby uprawnionej do zachowku oraz okoliczności danej sytuacji. Ogólnie rzecz biorąc, zstępni, małżonek lub rodzice, którzy dziedziczyliby po spadkodawcy ustawowo, mają prawo domagać się zachowku w wysokości połowy wartości majątku, który zgodnie z ustawą by odziedziczyli.
Wartość zachowku ustala się na podstawie tzw. substratu zachowku, który jest równy czystej wartości spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu.
Jeśli spadkobierca uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, może żądać zachowku o wartości dwóch trzecich przysługującego mu z ustawy udziału spadkowego.
Zachowek. Procedury i formalności
Jeśli jesteś osobą uprawnioną do zachowku i chcesz ubiegać się o jego przyznanie, musisz pamiętać o pewnych procedurach i formalnościach. Sprawa dotycząca zachowku musi być kierowana do sądu cywilnego. Termin na zgłoszenie roszczeń związanych z zachowkiem wynosi nie dłużej niż 5 lat od daty, kiedy ogłoszony został testament lub kiedy otwarto spadek. Po upływie tego terminu roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu. Należy również pamiętać, że samo napisanie pisma do osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku nie przerywa biegu terminu przedawnienia.
Kiedy można utracić prawo do zachowku
- Wydziedziczenie w testamencie: Jeśli spadkodawca wyraźnie wydziedzicza osobę uprawnioną do zachowku w swoim testamencie, ta osoba może stracić prawo do zachowku.
- Uznanie osób orzeczeniem sądu niegodnych dziedziczenia: Jeśli sąd orzeknie, że osoba uprawniona do zachowku jest niegodna dziedziczenia, może stracić prawo do zachowku.
- Odrzucenie spadku: Jeśli osoba uprawniona do zachowku odrzuci spadek, może również utracić prawo do zachowku.
- Zawarcie umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia: Jeśli osoba uprawniona do zachowku zawrze umowę zrzekając się dziedziczenia, może stracić prawo do zachowku.
- Wystąpienie spadkodawcy przed śmiercią o rozwód lub separację z winy drugiej strony: Jeśli spadkodawca wystąpił przed swoją śmiercią z żądaniem rozwodu lub separacji z winy drugiej strony, a to żądanie miało uzasadnienie, osoba uprawniona do zachowku może utracić swoje prawa.
- Przebywanie w stanie separacji ze spadkodawcą: Jeśli osoba uprawniona do zachowku była w stanie separacji ze spadkodawcą, może stracić prawo do zachowku.
Często zadawane pytania
1. Kto ma prawo do zachowku?
Prawo do zachowku przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Osoby te mają prawo domagać się zachowku, jeśli zostały pominięte w testamencie lub w spadku ustawowym.
2. Jak oblicza się wysokość zachowku?
Wysokość zachowku wynosi połowę wartości majątku, który zgodnie z ustawą należałby się uprawnionemu do zachowku w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, może żądać zachowku o wartości dwóch trzecich przysługującego mu z ustawy udziału spadkowego.
3. Jakie są terminy na zgłoszenie roszczeń związanych z zachowkiem?
Termin na zgłoszenie roszczeń związanych z zachowkiem wynosi nie dłużej niż 5 lat od daty, kiedy ogłoszony został testament lub kiedy otwarto spadek. Po upływie tego terminu roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu.